Cuối thế kỷ XIX, sản lượng cao su tăng vọt. Theo số liệu thống kê, lượng cao su xuất khẩu khỏi Pará vào năm 1872 là 8000 tấn, đến năm 1890 là 20000 tấn, tăng gần gấp 3 lần. Nhu cầu sử dụng cao su tăng nhanh có nguyên nhân sâu sa từ phát minh động cơ đốt trong và sự xuất hiện của xe hơi vào năm 1885. Đến năm 1888, John Boyd Dunlop đã cải tiến lại lốp xe khí nén và cùng với những bước hoàn thiện sau đó, lốp xe Dunlop đã được sử dụng rộng rãi. Điều này làm tăng nhu cầu sử dụng cao su thiên nhiên.

Lúc bấy giờ, có 3 vùng cung cấp cao su thiên nhiên chính trên toàn thế giới: châu Á, châu Phi và Nam Mỹ. Châu Á đang phát triển chậm, trong khi quy mô sản xuất ở châu Phi là nhỏ lẻ. Vì vậy, vùng Amazon ở Nam Mỹ được xem là vùng cung cấp cao su chính để đáp ứng nhu cầu trên. Và cũng giống như ở Congo, quá trình khai thác cao su ở Nam Mỹ đã dẫn đến cái chết của hàng triệu người dân bản xứ.

Các nước phương Tây đã biết đến cao su ở Nam Mỹ khoảng 400 năm trước. Ban đầu, cao su được thu hoạch riêng lẻ, sau đó được thu hoạch bởi các nhóm nhỏ được hỗ trợ tài chính bởi các công ty thương mại. Sau khi thấy nhu cầu sử dụng cao su tăng cao cùng với khả năng kiếm được nhiều tiền từ quá trình khai thác cao su, các công ty lớn của các nhà đại tư bản lao vào, giành quyền kiểm soát vùng Amazon. Họ dùng tiền, và chủ yếu là vũ lực, chiếm các vùng đất cao su và đàn áp công nhân bản xứ. Ví dụ: Manoel Carioca kiểm soát vùng sông Gregiório, Luis de Silva Gomes có 10 triệu mẫu đất ở sông Purús, J. G. Araújo có nửa triệu mẫu đất ở sông Nergo, Germino Garrido y Otero chiếm vùng sông Icana, trong khi đó Nicolás Suárez sở hữu 16 triệu mẫu đất ở sông Beni, vùng phía Nam Amazon. Tất cả sự buôn bán, phân chia cao su và chỗ ở của các nhà đại tư bản ở Manaus, một vị trí thuận lợi, gần ngã ba sông Amazon, Negro và Purús.

(Còn tiếp)

Tham khảo từ sách Tears of the tree, John Loadman, Oxford University Press, 2005, trang  108 – 114

(vtp-vlab-caosuviet)